کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین B12 یا فولات زمانی رخ می‌دهد که کمبود این ویتامین‌ها توانایی بدن برای تولید گلبول‌های قرمز سالم و عملکردی را مختل می‌کند. گلبول‌های قرمز وظیفه انتقال اکسیژن در بدن را بر عهده دارند. در اکثر افراد مبتلا به این نوع کم‌خونی، گلبول‌های قرمز نارس و بزرگ‌تر از حد طبیعی هستند که به این حالت در اصطلاح پزشکی کم‌خونی مگالوبلاستیک گفته می‌شود. این مقاله به بررسی علل کمبود ویتامین B12 و فولات می‌پردازد و با استفاده از اطلاعات معتبر، راهنمایی جامعی ارائه می‌دهد.
علل کمبود ویتامین B12
کمبود ویتامین B12 می‌تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود که در ادامه به مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم:
کم‌خونی پرنیشیوز
کم‌خونی پرنیشیوز شایع‌ترین علت کمبود ویتامین B12 در انگلستان است. این بیماری یک اختلال خودایمنی است که معده را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در بیماری‌های خودایمنی، سیستم ایمنی بدن به سلول‌های سالم حمله می‌کند. در این مورد، سیستم ایمنی به سلول‌های معده که فاکتور داخلی (Intrinsic Factor) تولید می‌کنند حمله کرده و مانع جذب ویتامین B12 در روده کوچک (ایلئوم دیستال) می‌شود.
علت دقیق کم‌خونی پرنیشیوز ناشناخته است، اما این بیماری در زنان حدود ۶۰ سال، افرادی با سابقه خانوادگی این بیماری و کسانی که به سایر بیماری‌های خودایمنی مانند بیماری آدیسون یا ویتیلیگو مبتلا هستند، شایع‌تر است.
رژیم غذایی
برخی افراد به دلیل دریافت ناکافی ویتامین B12 از رژیم غذایی خود دچار کمبود می‌شوند. رژیم غذایی که شامل گوشت، ماهی و محصولات لبنی باشد، معمولاً نیاز بدن به این ویتامین را تأمین می‌کند. با این حال، افرادی که این غذاها را به طور منظم مصرف نمی‌کنند، مانند وگان‌ها یا گیاه‌خواران، در معرض خطر کمبود هستند. افرادی که رژیم وگان دارند و از مکمل‌های ویتامین B12 یا غذاهای غنی‌شده استفاده نمی‌کنند، بیشتر در معرض خطر قرار دارند.
ذخایر ویتامین B12 در بدن می‌توانند بین ۲ تا ۵ سال دوام بیاورند، بنابراین علائم کمبود ممکن است سال‌ها پس از تغییر رژیم غذایی ظاهر شوند.
بیماری‌های معده
برخی بیماری‌ها یا جراحی‌های معده می‌توانند جذب کافی ویتامین B12 را مختل کنند. به عنوان مثال، گاسترکتومی (جراحی برداشتن بخشی از معده) خطر کمبود این ویتامین را افزایش می‌دهد.
بیماری‌های روده
بیماری‌هایی مانند بیماری کرون، که باعث التهاب مزمن پوشش سیستم گوارشی می‌شود، می‌توانند مانع جذب کافی ویتامین B12 شوند.
داروها
برخی داروها می‌توانند سطح ویتامین B12 در بدن را کاهش دهند، از جمله:
- مهارکننده‌های پمپ پروتون (PPIs)
- متفورمین (داروی دیابت)
- نیتروز اکسید
پزشک عمومی شما از داروهایی که ممکن است سطح ویتامین B12 را تحت تأثیر قرار دهند آگاه است و در صورت لزوم شما را تحت نظر خواهد داشت.
کمبود عملکردی ویتامین B12
برخی افراد علی‌رغم داشتن سطح طبیعی ویتامین B12 در خون، به دلیل مشکل در پروتئین‌های انتقال‌دهنده این ویتامین بین سلول‌ها، علائم کمبود را تجربه می‌کنند. این حالت، به نام کمبود عملکردی ویتامین B12، می‌تواند به عوارض عصبی مرتبط با نخاع منجر شود.
علل کمبود فولات
فولات (ویتامین B9) یک ویتامین محلول در آب است که بدن نمی‌تواند آن را برای مدت طولانی ذخیره کند. ذخایر فولات بدن معمولاً برای ۴ ماه کافی است، بنابراین باید به طور منظم از طریق رژیم غذایی تأمین شود. کمبود فولات می‌تواند به دلایل زیر ایجاد شود:
رژیم غذایی
منابع خوب فولات شامل بروکلی، کلم بروکسل، مارچوبه، نخود، نخودفرنگی و برنج قهوه‌ای هستند. اگر این غذاها به طور منظم مصرف نشوند، ممکن است کمبود فولات ایجاد شود. این مشکل در افرادی که رژیم غذایی ناسالم و نامتعادل دارند، افرادی که الکل بیش از حد مصرف می‌کنند یا رژیم‌های محدودکننده‌ای دارند که شامل منابع غنی فولات نیست، شایع‌تر است.
سوءجذب
گاهی اوقات بدن نمی‌تواند فولات را به طور مؤثر جذب کند، که معمولاً به دلیل بیماری‌های گوارشی مانند بیماری سلیاک رخ می‌دهد.
دفع بیش از حد ادرار
دفع مکرر ادرار می‌تواند باعث از دست رفتن فولات شود. این مشکل ممکن است به دلیل بیماری‌هایی مانند:
- نارسایی احتقانی قلب (ناتوانی قلب در پمپاژ کافی خون)
- آسیب حاد کبدی (اغلب ناشی از مصرف بیش از حد الکل)
- دیالیز طولانی‌مدت (استفاده از دستگاه برای فیلتر کردن مواد زائد از خون)
داروها
برخی داروها مانند داروهای ضدتشنج (برای درمان صرع)، کلستیرامین، سولفاسالازین و متوترکسات می‌توانند سطح فولات را کاهش داده یا جذب آن را دشوار کنند. پزشک شما در صورت نیاز، سطح فولات شما را کنترل خواهد کرد.
سایر علل
در برخی شرایط، بدن به فولات بیشتری نیاز دارد که اگر تأمین نشود، به کمبود منجر می‌شود. این شرایط شامل:
- بارداری (برای اطلاعات بیشتر درباره عوارض کمبود فولات در بارداری مطالعه کنید)
- سرطان
- اختلالات خونی مانند کم‌خونی داسی‌شکل
- بیماری‌های عفونی یا بیماری‌هایی که باعث التهاب می‌شوند
- تولد زودهنگام (نوزادان نارس قبل از هفته ۳۷ بارداری) که نیاز بیشتری به فولات دارند
توصیه‌های پایانی
کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین B12 یا فولات می‌تواند به دلایل متعددی از جمله رژیم غذایی نامناسب، بیماری‌های گوارشی، مصرف برخی داروها یا افزایش نیاز بدن ایجاد شود. مصرف غذاهای غنی از این ویتامین‌ها مانند گوشت، ماهی، لبنیات و سبزیجات برگ‌دار یا استفاده از مکمل‌ها در صورت لزوم می‌تواند از کمبود جلوگیری کند. برای اطلاعات بیشتر درباره مواد مغذی مانند ویتامین B12 یا ویتامین C، منابع معتبر را بررسی کنید. پیش از مصرف مکمل‌ها، حتماً با پزشک مشورت کنید، به‌ویژه اگر شرایط پزشکی خاصی دارید.
