کمبود ویتامین D یکی از شایع‌ترین مشکلات تغذیه‌ای در جهان است که اغلب بدون علامت باقی می‌ماند تا زمانی که عوارض جدی ایجاد شود. این ویتامین نقش حیاتی در جذب کلسیم و فسفر، حفظ سلامت استخوان‌ها و حتی پیشگیری از برخی بیماری‌ها دارد. در این مقاله، بر اساس توصیه‌های کلینیک مایو، به بررسی علل، علائم و عوارض درمان‌نشده کمبود ویتامین D می‌پردازیم.
ویتامین D از کجا تأمین می‌شود؟
برخلاف بسیاری از ویتامین‌ها، تأمین ویتامین D تنها به رژیم غذایی وابسته نیست. سه منبع اصلی وجود دارد:
- نور خورشید: اشعه ماوراء بنفش (UVB) پوست را تحریک می‌کند تا پیش‌ساز ویتامین D را به فرم فعال تبدیل کند.
- مواد غذایی طبیعی: ماهی‌های چرب (مثل سالمون و تن)، زرده تخم‌مرغ.
- غذاهای غنی‌شده: شیر، غلات صبحانه، آب پرتقال.
با این حال، نور خورشید مهم‌ترین منبع است. به همین دلیل، افرادی که در مناطق کم‌آفتاب زندگی می‌کنند یا سبک زندگی بسته دارند، در معرض خطر بالاتری هستند.
چه کسانی در معرض خطر کمبود ویتامین D هستند؟
عوامل خطر شامل موارد زیر می‌شوند:
- کمبود نور خورشید (زندگی در عرض‌های جغرافیایی بالا، پوشیدن لباس کامل، کار در فضای بسته)
- سن بالا (پوست سالمندان کمتر ویتامین D تولید می‌کند)
- بیماری‌های گوارشی مانند سلیاک، کرون یا فیبروز کیستیک که جذب را مختل می‌کنند
- جراحی‌های چاقی مانند بای‌پس معده
- پوست تیره (ملانین بالا جذب UVB را کاهش می‌دهد)
علائم کمبود ویتامین D چیست؟
در مراحل اولیه، اغلب بدون علامت است. اما در کمبود شدید یا طولانی‌مدت، علائم زیر ظاهر می‌شوند:
- درد استخوانی و عضلانی
- ضعف عضلانی
- افزایش خطر شکستگی
- در کودکان: ریکتز (نرم شدن استخوان‌ها، تغییر شکل اسکلت)
- در بزرگسالان: استئومالاسی (ضعف و نرم شدن استخوان‌ها)
عوارض درمان‌نشده کمبود ویتامین D
اگر کمبود ویتامین D برای مدت طولانی درمان نشود، می‌تواند منجر به:
- اختلالات جدی استخوانی مانند ریکتز یا استئومالاسی
- افزایش خطر پوکی استخوان (استئوپروز)
- احتمال بالاتر ابتلا به فشار خون بالا، سرطان و برخی بیماری‌های خودایمنی
تشخیص و درمان
- آزمایش خون: ساده‌ترین راه تشخیص سطح ۲۵-هیدروکسی ویتامین D
- دوز توصیه‌شده (مؤسسه پزشکی، ۲۰۱۰):
- بزرگسالان سالم: ۶۰۰ واحد بین‌المللی (IU) در روز
- افراد بالای ۷۱ سال: ۸۰۰ واحد
- مکمل ویتامین D: در موارد کمبود شدید، پزشک ممکن است دوز بالاتری (مثلاً ۲۰۰۰ تا ۵۰۰۰ IU روزانه) تجویز کند.
خوشبختانه، درمان سریع و مؤثر است. با مصرف مکمل و افزایش قرارگیری در معرض نور خورشید، سطح ویتامین D معمولاً در چند هفته به حد نرمال بازمی‌گردد.
نکات پیشگیری
- روزانه ۱۰ تا ۳۰ دقیقه در معرض نور خورشید (بدون ضدآفتاب) قرار بگیرید (بسته به نوع پوست و فصل)
- غذاهای غنی از ویتامین D را در رژیم غذایی بگنجانید
- در صورت وجود عوامل خطر، آزمایش دوره‌ای انجام دهید
منبع: Mayo Clinic – Left Untreated over Time, Vitamin D Deficiency Can Lead to Serious Bone Disorders
