تصور کنید که برای تشخیص وضعیت سلامت خود به آزمایشی نیاز دارید که در آن مقداری از مغز استخوان شما خارج شود. شاید بپرسید که آیا این آزمایش درد دارد؟ شاید بهتر است بدانید که بیشتر افراد در حین انجام این آزمایش درد زیادی احساس نمی‌کنند، اما تجربه هر فرد متفاوت است. در این مقاله به شما می‌گوییم که آزمایش مغز استخوان دقیقا چگونه انجام می‌شود، نتایج آن چه اطلاعاتی به شما می‌دهد، چه کسانی به آن نیاز دارند و چگونه باید پس از آن از خود مراقبت کنید.
آزمایش مغز استخوان درد دارد و چطور کاهش می‌یابد؟
آزمایش مغز استخوان ممکن است کمی درد یا ناراحتی ایجاد کند، به‌ویژه هنگام وارد شدن سوزن و برداشت نمونه مغز استخوان. این درد معمولاً با بی‌حسی موضعی کاهش می‌یابد. برای کاهش درد، می‌توان از داروهای آرام‌بخش یا مسکن استفاده کرد و پس از آزمایش، فعالیت‌های شدید باید محدود شود.
چی در طول آزمایش ممکن است احساس کنید؟
وقتی سوزن وارد می‌شود، ممکن است یک سوزش سریع در ناحیه احساس کنید، به‌ویژه در مرحله‌ای که مایع مغز استخوان (aspiration) برداشته می‌شود. در مرحله‌ی اصلی (biopsy)، که در آن بافت مغز استخوان با سوزن مخصوص برداشت می‌شود، ممکن است فشار، کشش یا کمی درد مبهم احساس کنید، زیرا استخوان به طور کامل بی‌حس نمی‌شود. پزشک معمولاً ناحیه‌ی مورد نظر را با بی‌حس‌کننده موضعی آماده می‌کند، اما به دلیل اینکه استخوان بی‌حس نمی‌شود، احساس شما به طور کامل از بین نمی‌رود.
چطور می‌توان درد را کاهش داد؟
قبل از آزمایش، توصیه می‌شود که سوالات خود را با پزشک در میان بگذارید، زیرا آگاهی از روند آزمایش می‌تواند استرس شما را کاهش دهد. اگر نگرانی دارید، از پزشک خود بپرسید که آیا می‌توانند داروی آرام‌بخش یا مسکن سبک تجویز کنند، زیرا برخی پزشکان این امکان را فراهم می‌کنند. پس از انجام آزمایش، معمولاً پزشک توصیه می‌کند که از فعالیت‌های شدید برای ۲۴ ساعت خودداری کنید. همچنین، لازم است محل پانسمان را تمیز و خشک نگه دارید. در صورتی که درد بیشتری احساس کردید یا دچار خونریزی یا تب شدید، باید فوراً با پزشک خود تماس بگیرید.
مراحل انجام آزمایش مغز استخوان
آزمایش مغز استخوان یک روش پزشکی است که برای بررسی سلامت مغز استخوان و تولید سلول‌های خونی به کار می‌رود. این آزمایش به‌ویژه برای تشخیص اختلالات خونی مانند کم‌خونی، لوسمی، یا بیماری‌های خاصی که بر روی سلول‌های خونی تأثیر می‌گذارند، استفاده می‌شود. در ادامه، مراحل انجام این آزمایش را به طور کامل توضیح خواهیم داد.
1. آماده‌سازی برای آزمایش
قبل از انجام آزمایش مغز استخوان، پزشک ابتدا درباره روند و اهداف این آزمایش به بیمار توضیح می‌دهد و از او می‌خواهد که هرگونه سؤال یا نگرانی خود را مطرح کند. این موضوع می‌تواند به کاهش استرس و اضطراب بیمار کمک کند. در برخی موارد، بیمار ممکن است برای تسکین درد از داروهای آرام‌بخش استفاده کند، به‌ویژه اگر پزشک نیاز به گرفتن نمونه از استخوان لگن (استخوان پهلو) داشته باشد.
2. بی‌حس کردن ناحیه
پس از آمادگی اولیه، پزشک ناحیه‌ای که قرار است سوزن وارد شود را با داروهای بی‌حسی موضعی بی‌حس می‌کند. این مرحله بسیار مهم است تا بیمار درد کمتری در حین انجام آزمایش احساس کند. بی‌حسی موضعی تنها ناحیه مورد نظر را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بنابراین بیمار ممکن است همچنان حس فشار و کشش را در حین نمونه‌برداری احساس کند، اما درد شدید نخواهد داشت.
3. نمونه‌برداری از مغز استخوان
در این مرحله، پزشک از یک سوزن خاص که به سوزن مغز استخوان معروف است برای برداشت نمونه مغز استخوان استفاده می‌کند. این سوزن معمولاً از طریق پوست به داخل استخوان وارد می‌شود. بسته به نوع آزمایش و محل نمونه‌برداری، پزشک ممکن است از استخوان لگن (استخوان پهلو) یا استخوان جناغ سینه برای انجام این فرآیند استفاده کند. بیمار در این زمان ممکن است احساس فشار یا کشش در ناحیه‌ای که سوزن وارد می‌شود داشته باشد.
4. دریافت نمونه
پس از وارد کردن سوزن، پزشک آن را به آرامی می‌چرخاند تا مغز استخوان را از داخل استخوان بیرون بکشد. این فرآیند ممکن است چند ثانیه طول بکشد. در برخی موارد، پزشک برای اطمینان از کیفیت نمونه، نیاز به برداشت چندین نمونه کوچک از مغز استخوان دارد.
5. توقف خونریزی و مراقبت از محل نمونه‌برداری
پس از برداشت نمونه، پزشک محل ورود سوزن را فشار می‌دهد تا خونریزی متوقف شود. سپس ناحیه را با گاز یا پانسمان می‌پوشاند. بیمار ممکن است پس از آزمایش کمی احساس درد یا حساسیت در ناحیه‌ای که سوزن وارد شده، داشته باشد که معمولاً با مسکن‌های معمولی مانند پاراستامول قابل کنترل است.
مراقبت‌هایی پس از آزمایش مغز استخوان
پس از انجام آزمایش مغز استخوان، مراقبت‌های خاصی لازم است. برای کاهش خطر عفونت، باید محل نمونه‌برداری را تمیز و خشک نگه دارید و از وارد شدن فشار زیاد به آن ناحیه خودداری کنید. پزشک معمولاً به شما توصیه می‌کند که پس از آزمایش، از فعالیت‌های سنگین پرهیز کنید و محل آزمایش را مراقبت کنید.
در صورتی که درد یا خونریزی از ناحیه نمونه‌برداری ادامه پیدا کند یا علائمی مانند تب یا قرمزی شدید در محل ظاهر شود، باید فوراً با پزشک خود تماس بگیرید.
نتایج آزمایش مغز استخوان چه چیزی نشان می‌دهد؟
آزمایش مغز استخوان اطلاعات مهمی درباره سلامت سیستم خونی و مغز استخوان ارائه می‌دهد. این آزمایش برای تشخیص اختلالات خونی مانند کم‌خونی، نارسایی مغز استخوان و مشکلات تولید سلول‌های خونی به کار می‌رود. همچنین می‌تواند انواع سرطان‌ها مثل لوسمی و لنفوم که به سیستم خونی حمله می‌کنند، شناسایی کند. این آزمایش همچنین به بررسی مشکلاتی مانند اختلالات پلاکتی و کمبود ویتامین‌ها که بر تولید سلول‌های خونی تأثیر می‌گذارند، کمک می‌کند. علاوه بر این، برای بیمارانی که تحت درمان‌های شیمی درمانی یا پرتو درمانی هستند، آزمایش مغز استخوان می‌تواند تأثیر این درمان‌ها بر مغز استخوان را ارزیابی کند. در نهایت، این آزمایش می‌تواند وضعیت بیماری‌های مزمن یا ژنتیکی که به مغز استخوان آسیب می‌زنند را نیز بررسی کند و به تشخیص دقیق‌تر بیماری‌ها کمک کند.
چه کسانی باید آزمایش مغز استخوان انجام دهند؟
پزشکان ممکن است آزمایش مغز استخوان را در شرایط مختلف توصیه کنند. این آزمایش معمولاً برای افرادی که علائم غیرقابل‌توضیح کم‌خونی، مشکلات خونی، یا تغییرات غیرطبیعی در شمارش سلول‌های خونی دارند، انجام می‌شود. همچنین، افرادی که به درمان‌های شیمی درمانی نیاز دارند یا از بیماری‌های خاصی مثل سرطان خون رنج می‌برند، به احتمال زیاد نیاز به انجام این آزمایش خواهند داشت.
عوارض نمونه برداری از مغز استخوان
عوارض برداشتن نمونه از مغز استخوان در بیشتر موارد بسیار نادر هستند، اما ممکن است اتفاق بیفتند. به زبان ساده و روان، این عوارض شامل موارد زیر است:
- خونریزی زیاد در محل ورود سوزن، به‌ویژه اگر تعداد پلاکت‌ها یا سلول‌های خونی شما پایین باشد.
- عفونت پوست یا محل نمونه‌برداری، مخصوصاً در کسانی که سیستم ایمنی ضعیف دارند.
- درد یا حساسیت ماندگار در ناحیه‌ای که نمونه‌برداری انجام شده است.
- در موارد بسیار نادر، اگر نمونه‌برداری از جناغ سینه انجام شود، ممکن است ورود سوزن به داخل بافتهای اطراف مانند ریه یا قلب رخ دهد که می‌تواند مشکلات جدی‌تر به‌وجود آورد.
اگر پس از فرایند دچار خونریزی شدید، تب، درد افزاینده، قرمزی یا ترشح از محل نمونه‌برداری شدید، حتماً به پزشک خود اطلاع دهید تا مراقبت‌های لازم انجام شود.
