ویتامین آهن و فقر آن
تقریبا همه ما در مورد آهن و ضرورت وجود آن برای بدن اطلاعاتی داریم. با این حال اطلاعات بیشتر در مورد این عنصر مغذی می‌تواند برای همه ما مفید باشد. به طور کلی آهن به عنوان یک ماده مغذی شناخته میشود که نقش بسیار مهمی در حفظ سلامت بدن ایفا می‌کند و علاوه بر این باعث حفظ سلامتی و بالا رفتن انرژی در بدن میشود. اما در صورت عدم وجود آن چه اتفاقی در بدن رخ می‌دهد؟ چرا وجود این ماده در بدن تا به این اندازه ضروری است؟ در ادامه این مقاله بیشتر راجع به این ماده طبیعی و خواص آن برای بدن صحبت خواهیم کرد.
مفهوم ویتامین آهن
یکی از مواد معدنی مهم که وجود آن برای بدن به شدت مورد نیاز است، آهن نام دارد. بدن برای آن که بتواند به خوبی هموگلوبین و میوگلوبین تولید کند، نیازمند این عنصر است. همان طور که می‌دانید، هموگلوبین پروتئینی است که در گلبولهای قرمز خون وجود دارد و به طور کلی وظیف هدایت اکسیژن از ریه به تمام بافت‌های بدن را بر عهده دارد. همچنین میوگلوبین نیز به عنوان پروتئینی در بدن مشغول فعالیت است که در ماهیچه‌ها وجود دارد و به تامین اکسیژن سلول‌ها کمک می‌کند.
در صورتی که در بدن آهن کافی وجود نداشته باشد، نمی‌تواند این پروتئین‌ها را بسازد و فرد در نهایت دچار کمبود اکسیژن خواهد شد. کم خونی یکی از جدی‌ترین عوارض ناشی از فقر آهن در بدن است که در نتیجه آن بدن گلبولهای قرمز کافی ندارد. علاوه بر این کمبود این ماده، می‌تواند منجر به احساس خستگی، عدم تمرکز و بیماری‌های مکرر دیگر شود. خوشبختانه راهکار‌های مختلفی برای جذب بیشتر این عنصر در بدن وجود دارد که می‌تواند توسط بهترین دکتر تغذیه در تهران به شما پیشنهاد شود.
فواید آهن برای بدن
خواص آهن برای بدن آنقدر زیاد است که شاید ساعت‌ها بتوان در مورد آن صحبت کرد. به طور کلی بسیاری از عملکرد‌های حیاتی در بدن به وجود این ماده وابسته است. سلامت گوارش، سیستم ایمنی و حتی تنظیم دمای بدن نیاز به وجود این ماده مغذی دارد. در ادامه برخی از فواید این ماده معدنی مفید را عنوان می‌کنیم.
- بارداری سالم: وجود این ماده برای نداشتن بارداری سالم ضروری است. به طور کلی در دوران بارداری حجم خون و در نتیجه گلبولهای قرمز تا حد زیادی افزایش می‌یابد تا بدن بتواند پاسخگوی نیاز جنین باشد. در نتیجه این اتفاق، تقاضای بدن برای جذب بیشتر آهن نیز افزایش پیدا می‌کند. چنانچه مادران باردار مقادیر کافی از این ماده را دریافت نکنند، خطر تولد زودرس نوزاد، وزن کم نوزاد در زمان تولد، اختلال در رشد شناختی کودکان و… را افزایش می‌دهد. از آنجایی که آهن از عملکرد سیستم ایمنی پشتیبانی می‌کند، کمبود آن می‌تواند منجر به عفونت شود. زنان باردار باید تحت نظر متخصص زنان، زایمان و نازایی اقدام به مصرف مکملهای آهن نمایند.
- تامین انرژی کافی: عدم تامین موقادیر کافی از این ماده می‌تواند بازده انرژی بدن را تحت تاثیر قرار دهد. همان طور که اشاره کردیم، این عنصر موجب میشود که اکسیژن به ماهیچه‌ها و در نهایت به مغز برسد و در نتیجه عملکرد ذهنی و فیزیکی فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
- عملکر بهتر در ورزشکاران: وجود مقادیر کافی از این ماده در بدن ورزشکاران می‌تواند عملکرد ورزشی آن‌ها را بهبود ببخشد. به همین دلیل توصیه میشود که ورزشکاران حداقل 10 میلی گرم از این ماده را در برنامه غذایی خود بگنجانند. تغذیه ورزشکاران در بهبود عملکرد آن‌ها بسیار مهم است.
منابع غنی آهن کدامند؟
سوالی که برای بسیاری از افراد مطرح میشود، این است که چگونه می‌توان مقادیر مناسب آهن را از طریق رژیم غذایی جذب کرد؟ چه مواد غذایی برای جذب این ماده بهترین هستند؟ برخی از منابع غنی از این عنصر معدنی در زیر آورده شده است:
- جگر
- گوشت قرمز
- آجیل و مغز‌ها
- میوههای خشک
- غلات صبحانه غنی شده
- آرد سویا
- سبزیجات مانند جعفری
دلایل فقر ویتامین آهن
به طور کلی بسیاری از افراد به خصوص بانوان، می‌توانند علائم متعدد مرتبط با فقر آهن را تجربه کنند. اما سوال اصلی اینجاست که چرا کمبود آهن در بدن اتفاق میافتد؟ بسیاری از افراد گزارش می‌کنند که حتی با مصرف رژیم غذایی متعادل نیز با کمبود این ماده دست و پنجه نرم می‌کنند. کمبود این عنصر در بدن به دلائل مختلفی رخ می‌دهد. برخی از عواملی که ممکن است ذخیره آهن را در بدن شما کاهش دهند عبارتند از:
از دست دادن خون
با از دست دادن خون به دلایل مختلف ممکن است کمبود این ماده را تجربه کنید. خونریزی به دلایل زیر رخ دهد.
- خونریزی‌های شدید در دوران پریود یا در زمان زایمان
- بیماری‌هایی مانند زخم روده، بیماری الت‌هابی روده و یا سلیاک که منجر به خونریزی دستگاه گوارش می‌شوند.
- جراحی‌ها و ضرباتی که منجر به خونریزی می‌شوند.
- بروز خونریزی در دستگاه ادراری
مشکلات جذب آهن
در برخی شرایط نیز با وجود این که بدن دچار خونریزی نشده است، باز هم ممکن است کمبود آهن اتفاق بیفتد. دلیل این مسئله آن است که بروز برخی از اختلالات در بدن می‌تواند توانایی جذب آهن را کاهش دهد. برخی از این بیماری‌ها به شرح زیر است:
- برخی از اختلالات که به صورت ژنتیکی می‌تواند جذب آهن در روده را کاهش دهد.
- ورزش‌های استقامتی سنگین که باعث دفع آهن از طریق دستگاه گوارش میشود.
- بروز بیماری‌های گوارشی مانند کولیت و کرون.
- جراحی‌هایی که به منظور کاهش وزن بر روی معده و روده انجام میشود.
- عفونت‌های خاص و بیماری‌های خود ایمنی
علائم فقر آهن
در ابتدا، کم خونی ناشی از فقر آهن می‌تواند آنقدر خفیف باشد که به چشم نیاید. اما با تشدید کم خونی، علائم و نشانه‌‌ها شدت پیدا می‌کنند. علائم و نشانه‌های ناشی از کمبود این ماده معدنی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- خستگی مفرط
- ضعف
- پوست رنگپریده
- درد قفسه سینه، ضربان قلب سریع یا تنگی نفس
- سردرد، سرگیجه یا سبکی سر
- دست و پا‌های سرد
- التهاب یا درد زبان
- ناخن‌‌های شکننده
- هوس غیرمعمول برای مواد غیر مغذی مانند یخ، خاک یا نشاسته
- کم اشتهایی به خصوص در نوزادان و کودکان مبتلا به کم خونی فقر آهن
میزان آهن مورد نیاز برای بدن
مقدار آهن مورد نیاز بسته به شرایط بدنی، جنسی و سن فرد ممکن است متفاوت باشد. بر اساس اصول تغذیه‌ای، مقدار آهن مورد نیاز بر اساس سن و جنس به شرح زیر است:
- 7 میلی گرم در روز برای مردان بالای 18 سال
- 8 میلی گرم در روز برای زنان 19 تا 50 ساله
- 7 میلی گرم در روز برای زنان بالای 50 سال
افرادی که در طول دوره‌های قاعدگی خون زیادی از دست می‌دهند، بیشار از سایرین در معرض کمبود این ماده مغذی هستند و ممکن است نیاز به مصرف مکملهای آهن داشته باشند. این افراد همچنین باید در بیشتر در مورد تغذیه سالم و ناسالم، اطلاعات کسب کنند.
تشخیص کمبود آهن
بر چه اساس می‌توان گفت که یک فرد دچار کمبود آهن است؟ درست است که بروز برخی از علائم می‌تواند نشان از کمبود این ماده داشته باشد، اما در نهایت بهترین راه برای تشخیص آن انجام آزمایش خون است که معمولا توسط پزشک تجویز میشود. این آزمایشات علاوه بر تشخیص کمبود یا عدم کمبود این ماده، می‌تواند شدت آن را نیز مشخص کند. شناسایی بیماری کم خونی در مراحل اولیه بسیار حائز اهمیت است. چرا که می‌توانیم به موقع از پیشرفت آن جلوگیری کنیم. این کار چه از طریق اصلاح رژیم غذایی و چه از طریق مصرف مکملها امکانپذیر است.
درمان فقر آهن و کم خونی ناشی از آن
در ابتدا پزشک تغذیه بررسی می‌کند که کم خونی شما تنها به دلیل عدم تعادل در رژیم غذایی اتفاق میافتد یا خیر. اگر مشکل ناشی از یک مسئله جدیتر باشد آزمایشات بیشتری برای تشخیص لازم است. در برخی مواقع آن‌ها ممکن است شما را به یک هماتولوژیست، یعنی پزشکی که در اختلالات خونی تخصص دارد، ارجاع دهند. برخی از درمان‌های کم خونی عبارتند از:
- پزشک ممکن است در صورت داشتن کم خونی فقر آهن یا کم خونی خطرناک، تغییر رژیم غذایی یا مصرف مکملها یا قرص آهن را توصیه کنند.
- اگر به دلیل ابتلا به یک بیماری مزمن به کم خونی مبتلا هستید، پزشک بیماری زمینه ای را درمان می‌کند. آن‌ها ممکن است برای افزایش تولید گلبول قرمز دارو تجویز کنند.
- پزشکن ممکن است از دارو‌هایی مانند سرکوب‌کننده‌‌های ایمنی یا درمان‌‌هایی مانند تزریق خون برای درمان کم‌خونی‌‌هایی استفاده کنند که در صورت داشتن گلبولهای قرمز غیرطبیعی مانند کم‌خونی آپلاستیک یا کم‌خونی همولیتیک اتفاق میافتد.
عوارض مصرف بیش از حد آهن
همان طور که وجود مقادیر کم این ماده در بدن می‌تواند منجر به بروز برخی مشکلات شود، مصرف بیش از حد آن نیز دردسرساز خواهد بود. به طور کلی افرادی که دچار اوردوز با آهن می‌شوند ممکن است علائم زیر را تجربه کنند:
- علائم به صورت مرحله‌ای ایجاد شده و با استفراغ، اسهال و درد شکم شروع میشود.
- نارسایی کبد ممکن است چند روز بعد ایجاد شود.
- تشخیص کلی بر اساس سابقه فرد، علائم و میزان آهن موجود در خون است.
- افراد مبتلا به مسمومیت آهن باید در بیمارستان بستری شوند.
سوالات متداول در مورد ویتامین آهن
اگر کم خونی فقر آهن داشته باشیم، آیا پزشک مکمل آهن را تجویز می‌کند؟
تجویز برای هر کس ممکن است متفاوت باشد. پزشک شما ممکن است مکملهای آهن را برای بازگرداندن آهن از دست رفته در اثر خونریزی بیش از حد یا اگر آهن کافی از غذا دریافت نمی کنید، تجویز کند.
عوارض جانبی مکمل آهن چیست؟
گاهی اوقات، مکملهای آهن می‌توانند باعث یبوست شوند یا مدفوع شما را تیره یا سیاه نشان دهند.
چه مدت بعد از مصرف مکملهای آهن بهبود پیدا می‌کنم؟
ممکن است سه تا شش هفته طول بکشد تا مکملهای آهن شروع به افزایش ذخایر آهن شما کنند.
چگونه می‌توانم خطر ابتلا به کم خونی فقر آهن را کاهش دهم؟
مصرف مواد مغذی می‌تواند در پیشگیری از بروز این بیماری موثر باشد.
افراد گیاهخوار چگونه باید آهن بیشتری جذب کنند؟
اگر رژیم گیاهخواری را دنبال می‌کنید، به دنبال نان‌‌ها و غلات غنی شده با آهن باشید. چندین گزینه غیر گوشتی برای افزایش دریافت آهن وجود دارد، مانند لوبیا، میوههای خشک و سبزی‌‌های با برگ‌‌های تیره.
چه زمانی به پزشک تغذیه مراجعه کنیم؟
اگر شما یا فرزندتان علائم و نشانه‌‌هایی را نشان داد که نشان دهنده کم خونی ناشی از فقر آهن است، به پزشک مراجعه کنید. این بیماری را نمیتوان سر خود تشخیص داد یا درمان کرد. بنابراین به جای مصرف مکملهای آهن به تنهایی برای تشخیص به پزشک مراجعه کنید. بارگیری بیش از حد بدن با آهن می‌تواند خطرناک باشد زیرا تجمع بیش از حد آن می‌تواند به کبد شما آسیب برساند و عوارض دیگری ایجاد کند.
کلام آخر
آهن یک ماده مغذی در بدن است که کمبود آن می‌تواند منجر به بروز مشکل شود. هنگامی که تغییرات رژیم غذایی به تنهایی ناموفق باشد، مکملها می‌توانند به رفع کمبود کمک کنند. برخی از افراد، از جمله زنان باردار، نوزادان، کودکان خردسال، ورزشکاران سنگین و کسانی که دارای شرایط پزشکی خاص هستند، بیشتر مستعد کاهش سطح آهن هستند و باید به طور مرتب تحت آزمایش قرار بگیرند. الو پزشک با معرفی بهترین متخصص تغذیه در تهران برای رفع این مشکل همراه شماست.